موسیقی یکی از فعالیت‌های بشری است که مایهٔ تشکیل‌دهندهٔ آن، صدا و سکوت است. عناصر اصلی تشکیل‌دهندهٔ موسیقی شامل زیرو بمی نوای تعیین‌کنندهٔ ملودی  و هارمونی و ضرب آهنگ (ریتم ) است. موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیلهٔ آواها گفته‌اند که مهم‌ترین عوامل آن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونه‌ای که خوش‌آیند باشد (هارمونی) و سبب انبساط و انقلاب روح و روان میگردد.

تعریف موسیقی

پیشینیان در دنیا موسیقی را چنین تعریف کرده‌اند:

 ارسطو موسیقی را یکی ازشاخه‌های ریاضی می‌دانسته و فیلسوفان اسلامی نیز این نظر را پذیرفته‌اند، همانند ابن سینا که در بخش ریاضی کتاب شفا از موسیقی نام برده‌است. ولی از آنجا که همه ویژگی‌های موسیقی مانند ریاضی مسلم و غیرقابل تغییر نیست، بلکه ذوق و قریحهٔ سازنده و نوازنده هم در آن دخالت تام دارد، آن را هنر نیز می‌دانند. در هر صورت موسیقی امروز دانش و هنری گسترده‌است که دارای بخش‌های گوناگون و تخصّصی می‌باشد که تسط برآن نیازمند سالها ممارست و تلاش است.

موسیقی علم شناسایی لحن ها و صدا ها است و شامل دو علم است:

1-علم موسیقی عملی                                                   2- علم موسیقی نظری

موسیقی علمی است ریاضی که در آن از چگونگی نغمه ها از نظر ملایمت و سازگاری، و چگونگی زمان‌های بین نغمه‌ها بحث می‌شود.

موسیقی روح انسان را مناسب و هماهنگ می‌کند و استعداد پذیرش عدالت را در وی برمی‌انگیزد.

موسیقی مظهری است عالی‌تر از هر علم و فلسفه ای. موسیقی هنر زبان دل و روح بشر و عالی‌ترین تجلی قریحهٔ انسانی است.

آنجا که سخن از گفتن بازمی‌ماند موسیقی آغاز می‌شود.

ریشه موسیقی به عهد قدیم ارتباط دارد. در واقع همان روزی که انسان توانست برای نخستین بار خوشی‌ها و رنج‌های خود را با صدا نمایش دهد، مبدأ موسیقی به‌شمار می‌آید. روزی که انسان شروع به سخن گفتن کرد موسیقی نیز به وجود آمد.

آنچه موسیقی متعلق به خود می‌داند همان اعماق زندگانی درون شخص است.

موسیقی هنر خاص روح است و به‌طور مستقیم به روح خطاب می‌کند.

من موسیقی را تنها وسیله لذت گوش به‌شمار نمی‌آورم بلکه آن را محرک قلب و مهیج احساسات می‌دانم. موسیقی عالی‌ترین هنرهاست. موسیقی متعلق به دل است و جایی که دل نیست موسیقی هم وجود ندارد. با موسیقی روحم شاد میشود.

زندگی بدون موسیقی اشتباهی بزرگ بوده‌است.

سه نظریه زیبایی‌شناسی دربارهٔ موسیقی وجود دارد

موسیقی به مانند زبان احساسات

موسیقی به مانند نماد احساس

ذات موسیقی صدا و حرکت است.

بسیاری از پدیده‌های طبیعی مانند آبشار و وزش باد از میان برگ‌های درختان و نوای طبیعی موسیقی ایجاد می‌کنند. پس باید بپذیریم موسیقی پدیده‌ای است در فطرت آدمی. از آنجا که موسیقی، یکی از زیر مجموعه‌های فرهنگ، در همه جوامع وجود دارد، و گاه با افسانه‌ها و حکایت‌ها و احساسات آمیخته شده‌است به همین دلیل قدمت طولانی در اساطیر و داستانها دارد.

تقسیم‌بندی موسیقی

موسیقی کلاسیک                    موسیقی رمانتیک               موسیقی مدرن

موسیقی معاصر

از دیدگاه ریتم

موسیقی بی‌ضرب – آن است که دارای وزنی آشکار نباشد که نمونهٔ آن برخی آوازهای موسیقی ایرانی هستند.

موسیقی آهنگین یا رنگ(Rhythmic) به موسیقی‌هایی گفته می‌شود که دارای وزن باشد مانند آهنگ‌هایی که برای رقص ساخته شده باشد؛ پیش درآمد، مارش و غیره.

موسیقی مذهبی

موسیقی آیینی(به عنوان مثال موسیقی عرفانی  یا عزا)

بلوز          پاپ        راک    متال        کودک      نوحه خوانی    تواشیح    کلامی   بیکلام

از دیدگاه کاربردی :

موسیقی درمانی( مانند موسیقی زار جنوب ایران یا موسیقی‌های مخصوص آرامش و مدیتیشن)

رقص           فیلم                 نظامی (مارشه)

بیشتر بخوانید: مقاله موسیقی درمانی

از لحاظ سازبندی یا ارکستراسیون یا آواها

تک سازی (Solo)            سمفونیک             اپرا           دو نوازی (دوئت)

سه نوازی(تریو)                   چهار نوازی (وارتت)               تلفیقی (فیوژن)           ضربی

آرشه ای ( مانند کوارتت زهی، گروه سازهای بادی )

آوایی ( وکال)

برای موسیقی سنتی ایرانی هفت دستگاه به همراه ۵ آواز برمی‌شمارند مانند دستگاه ماهور،دستگاه شور ،آواز بیات ترک و ….

هر دستگاه می‌تواند تعدادی «گوشه» داشته باشد. همچنین در موسیقی ایرانی ۱۲ مقام برشمرده‌اند مانند مقام راست، زیر، اصفهان، حجاز.

دیدگاه موسیقی در اسلام در سالیان متمادی تفاوت های زیادی داشته است:

در میان فقهای اسلام کسانی مانند شهاب الدین الهیثمی و ابن ابی الدنیا موسیقی را یکسره لهو و لعب می‌دانستند و آن را مکروه یا حرام تلقی می‌نمودند. فارابی معتقد بود که موسیقی نمی‌تواند هرگونه حالت روحی یا هر نوع شور و هیجانی را در شخص برانگیزد از آن‌جا که دامنه تمدّن اسلامی جز عربستان کشورهای بسیاری از جمله مصر، ایران، هند و آفریقا را دربرمی‌گرفت، موسیقی اسلامی نیز با تنوّع و گوناگونی روبه‌رو بوده‌است.

بیشتر بخوانید: برای شروع موسیقی چه اقداماتی لازم است؟

سازهای موسیقی ایرانی

سازهای بادی

نی

نی از قدیمی‌ترین نوع سازهای ایرانی  است و شامل یک لوله استوانه‌ای از جنس نی بوده که دارای هفت بند و شش گره‌است. نی از دسته سازهای محلی است و تقریباً در تمام نقاط ایران معمول است.

سرنا

ساز دیگری از خانواده آلات موسیقی بادی است که در تمام نقاط ایران معمول است و شامل سرنای بختیاری و آذربایجانی و خراسانی  است. در ایران این ساز به همراه دهل یا نقاره  نواخته می‌شود. لازم است ذکر شود که نواختن این ساز در نقاط مختلف کشور در مواقع خاصی و به منظورهای مختلف انجام می‌شود. در لرستان و کردستان  با نواختن دهل و سرنا مرگ کسی را خبر می‌دهند و در شمال به همراهی طناب بازها سرنا نواخته می‌شود و در آذربایجان غربی، روستائیان در عروسی‌ها حین رقص چوبی، سرنا میزنند.

نی انبان

نی انبان بیشتر در جنوب ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بعضی نقاط ایران آن را ” خیک نای” نیز می‌نامند.

سازهای زهی کششی و زخمه‌ای

کمانچه

یکی از قدیمی‌ترین سازهای زهی، کمانچه است که اولین شکل ویلن امروزی است. این ساز نقش تک نواز و همنواز، هر دو را به خوبی اجرا می‌کند. در تمام استان‌های ایران نواختن آن متداول است و بیشتر در میان طوایف لر و بختیاری رواج دارد.  در اکثر کنسرت های سنتی ایران این ساز به کار میرود. این ساز در مناطق مختلف ایران دارای اشکال گوناگونی است. به عنوان نمونه کمانچه ترکمنی کوچک‌تر و یک سیم کمتر دارد. امروزه این ساز در گستره آلتو (بم) هم مورد استفاده است. از سازهای دیگر می‌توان از قیچک نام برد که قژک هم می‌نامند. این ساز امروزه در گستره باس (بم) هم ساخته و نواخته می‌شود. در این دسته می‌توان از چند ساز گمشده در طول تاریخ هم نام برد: دلربا و رباب زهی

بربط

بربط سازی ایرانی از خانواده سازهای رشته‌ای مفید .ساختمان این ساز شبیه گلابی است که از درازا به دو نیم شده‌است. دارای کاسه‌ای بزرگ و دسته‌ای کوتاه که در آغاز سه رشته سیم داشته‌است. ابعاد ذکر شده از بربط در کتب قدیم با عود امروزی تفاوت داشته‌است.

رباب

رباب٬ یکی از سازهای زهی است که از چهار قسمت شامل شکم خربزه مانند، سینه، دسته و سر تشکیل شده‌است. سیم‌های رباب در قدیم از روده و امروز از نخ نایلون ساخته می‌شود و مضراب رباب از پر مرغ ساخته شده‌است. این ساز اساساً سازی محلی است و بیشتر در نواحی بلوچستان معمول است و همچنین در نواحی سیستان نیز نواخته می‌شود.

تار

یکی از سازهای زهی اصیل ایران است که یک شکم چند قسمتی دارد و دارای شش سیم می‌باشد. از این گروه سازها، سه تار و دو تار را می‌توان نام برد . سازهای گلابی شکل در طول تاریخ دچار تکامل و تغییر شده‌است. این تغییر از ساختمان اصلی دوتار؛ در ابعاد گوناگون شروع شده و به سازهای امروزی رسیده‌است.

.

سازهای ضربی

سازهای ضربی ایرانی دهل و تنبک و نقاره در ابعاد و شکل‌ها و کاربردهای گوناگون دایره ، دف ،دهلک و . . . می‌باشند.

دهل

این ساز از استوانه کوتاهی از جنس چوب که قطر دایره آن حدود یک متر و ارتفاع آن ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر است تشکیل شده و بر دو سطح دایره‌ای شکل آن پوست کشیده شده‌است. مضرابش دو چوب یکی به شکل عصا و دیگری ترکه‌ای نازک می‌باشد. دهل سازی کاملاً محلی و بیشتر همراهی‌کننده با سرنا است. در مناطق فارس، بلوچستان و کردستان و خراسان بیش از سایر جاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دایره

این ساز ضربی که از حلقه‌ای چوبی تشکیل گردیده که بر یکی از سطوح جانبی دایره‌ای شکل آن پوست کشیده شده‌است، این ساز را با ضرب سر انگشتان هر دو دست می‌نوازند. سازی است همراهی‌کننده با سایر سازها. دایره در حال حاضر در مناطق مختلف ایران مورد استفاده قرا می‌گیرد مثل اشکال غیر گرد نیز موجود است. دایره شش و هشت گوش خراسان شمالی و آذربایجان و سلیر مناطق. این ساز در موسیقی شهری نیز کاربرد دارد.نواختن این ساز بسیار به دف نزدیک است و اکثر دف نوازان دایره نیز میزنند.

طبل

یکی دیگر از سازهای ضربی که کوچکتر از دهل می‌باشد و مضراب آن دو کوبه چوبی است و آن را در عزاداری در اکثر مناطق ایران می‌نوازند. می‌توان گفت این ساز حداکثر ۱۰۰ سال است که در مراسم عزاداری مرسوم شده و جای دهل را گرفته‌است و در مناطق غیر شهری ایران کمتر معمول است. در بعضی از مراسم انواع بسیار بزرگی از طبل وجود دارد که در قدیم غیر معمول بوده است.

تنبک

سازی است از پوست و چوب (معمولاً گردو) و از دو قسمت گلویی و استوانه‌ای تشکیل یافته، سطح بالایی آن از پوست و قسمت گلویی آن که با دهانه‌ای گشاد دارد باز می‌باشد. تکنیک نواختن این ساز با دو دست و انگشتان به گونه‌ای است که آن را جزو پر تکنیک‌ترین سازهای کوبه‌ای قرار داده‌است. این ساز یکی از زیباترین و جذاب ترین سازهای کوبه ی مورد استفاده در مراسم عروسی و شادی میباشد.

سازهای زهی کوبه‌ای

ساز منحصربه‌فرد ایرانی که در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرد سنتور است. این ساز شامل جعبه‌ای ذوزنقه‌ای است و از هفتاد و دو رشته سیم سفید و زرد تشکیل یافته‌است.

سنتور اساساً سازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی را داراست و نواختن آن در تمام استان‌های ایران متداول است.

دوستان عزیز خیلی خوشحال میشویم نظرات شما را در زمینه موسیقی داشته باشیم.

خواهشمند است از طریق فرم زیر نظرات خود را با ما در میان گذارید.

از طریق قسمت تماس با ما سایت یا  واتس آپ (گوشه سمت راست پایین) سوالات خود را مطرح کنید تا کارشناسان ما در اسرع وقت پاسخگو شما باشند.